(Door Hellen) Gedragsproblemen in de klas lijken steeds vaker voor te komen. Leerlingen waarbij onwenselijk gedrag doorslaat naar problematisch gedrag. Het is van belang dat een leerkracht tijdig zijn zorgen aankaart bij een collega dan wel het team.
Gedragsproblemen in de klas
Controle
Leerkrachten zijn geneigd zelf de controle te willen houden, en pas om ondersteuning willen vragen als de situatie onhoudbaar is geworden. Er is dan vaak al dusdanig veel schade toegebracht aan de groepssfeer, de veiligheid en de grip die de leerkracht heeft, dat de aanpak van het probleemgedrag een intensief en tijdrovend proces zal worden.
Hoe eerder signalen van probleemgedrag worden besproken, hoe sneller er grip kan komen op de situatie.
Daarnaast voorkomt tijdig ingrijpen dat een situatie escaleert met alle gevolgen van dien.
Lees ook: HOE JE ALS LEERKRACHT EEN NEGATIEVE GEDRAGSCIRKEL KUNT DOORBREKEN
Situatie in kaart brengen
Om probleemgedrag adequaat aan te kunnen pakken, zal er eerst een objectief beeld van de situatie gemaakt moeten worden. Welk gedrag wordt als problematisch ervaren? Komt dit gedrag structureel voor, in welke situaties, tijdstippen, of dagen? Zijn er eventuele oorzaken aan te wijzen voor het ontstaan van het gedrag? Ook moet hierin worden meegenomen welke maatregelen de leerkracht al heeft genomen, en wat het effect daar van is op het gedrag van leerling(en) in kwestie.
Als leerkracht heb je daar vaak zelf niet voldoende ruimte voor, dit zal dan gedaan moeten worden door een collega, IB-er, orthopedagoog, of een ander teamlid. Als leerkracht zijn jouw eigen bevindingen en observaties van belang in het totaalplaatje. Om het totaalplaatje in kaart te brengen, zijn objectieve observaties noodzakelijk.
Observatielijsten
Er zijn verschillende observatielijsten te vinden. Zelf maak ik gebruik van de informatie en de vragen- en observatielijsten die te vinden zijn op Gedragsproblemen in de klas.
Lees ook: TIPS VOOR EEN POSITIEF BEGIN VAN DE DAG IN DE KLAS
In gesprek
Last but not least.. Ga ook in gesprek met desbetreffende leerling(en). Het is van belang dat de leerkracht een neutrale houding aanneemt. Laat je persoonlijke mening over het gedrag van de leerling buiten het gesprek.
Zorg ervoor dat het gesprek gevoerd vanuit het oogpunt van de leerling en geef de vrijheid om te kunnen praten op hun eigen manier. Benoem expliciet dat de intentie van het gesprek is om de kant van de leerling te horen. De intentie is dus niet om de leerling terecht te wijzen, daarmee sluit je de communicatie lijn met desbetreffende leerling af.
Om gedragsproblemen aan te kunnen pakken, moet de leerling in zijn geheel centraal worden gesteld, niet alleen het probleemgedrag.
De aanpak van gedragsproblemen in de klas
Allereerst is het van belang om gedragsproblemen te zien als een signaal van achterliggende oorzaken. In feite geeft een leerling aan ‘Zie mij en hoor mij’. Uit ervaring weet ik dat het heel moeilijk kan zijn om het probleemgedrag als signaal te zien, zeker wanneer dit al een tijdje speelt.
Er bestaat geen kant en klaar plan om gedragsproblemen aan te pakken. Er spelen zoveel factoren mee, dat elke situatie een andere aanpak nodig heeft.
Wel kan ik een aantal basistips en suggesties geven. Dit doe ik vanuit mijn eigen werkervaring met kinderen en jongeren met probleemgedrag in het onderwijs en jeugdzorg.
De basishouding van een leerkracht in de klas is cruciaal in het omgaan en aanpakken van gedragsproblemen.
Rust, respect, zelfvertrouwen, openheid en gelijkwaardigheid.
Rust is nodig om helder en adequaat te kunnen reageren. Rust straalt vertrouwen uit.
Respect voor de individuele leerlingen, ongeacht afkomst, achtergrond, en gedrag in de klas. Respect is in mijn ogen niet het goedkeuren van negatief gedrag. Respect is in mijn ogen dat je een open houding hebt. Niet veroordelend, of denigrerend. Een leerling voelt zich dan eerder geaccepteerd, wat kan bijdragen aan een positieve communicatielijn.
Zelfvertrouwen straalt veiligheid uit
Gelijkwaardigheid is de leerling als volwaardig zien. Een volwaardig mens met een mening, emoties, eigen karakter en met levenservaring. Gelijkwaardigheid heeft niets met je gezag als leerkracht te maken. Gezag krijg je niet door een autoritaire basishouding aan te nemen, er wordt dan schijngezag gecreëerd. Gezag krijg je door rust, respect, gelijkwaardigheid en zelfvertrouwen als basis te hebben.
Inzetten op gedragsproblemen d.m.v. straffen zal nauwelijks tot niet bijdragen aan een oplossing.
Sterker nog, er bestaat een reële kans dat de gedragsproblemen erger worden. Angst weerhoudt het vinden van de achterliggende oorzaken van de gedragsproblemen.
Het is van belang om te blijven communiceren met desbetreffende leerling. Maak de positieve gedragingen groter dan de negatieve gedragingen. Dit kan bijvoorbeeld door het geven van complimenten. Zorg ervoor dat de leerling zich op positieve manier gezien en gehoord voelt. Er valt altijd een positief aspect te benoemen. Dit kan ook zijn dat de leerling elke ochtend zijn jas netjes aan de kapstok hangt, of bepaalde regels waar de leerling zich wél aan houdt. Hoe klein ook, benoem het. Oprecht, en zonder de leerling het gevoel te geven dat ze op hun vingers worden gekeken.
Geef ze het gevoel dat je ze ziet, dus ook de positieve kanten van de leerlingen.
Vooral in groepen waarbij gedragsproblemen een dagelijks terugkerend patroon is waarbij je als leerkracht nog nauwelijks grip hebt door het inzetten van straf, verwijderen uit het lokaal, etc.
Het sleutelwoord om negatieve interacties tussen jou en je leerlingen te doorbreken is om onvoorspelbaar te zijn op een positieve manier in jouw manier van reageren.
Geef ze eens onverwachts een compliment, de kans is groot dat je het compliment nog een keer moet herhalen omdat sommige leerlingen zo gewend zijn aan terechtwijzen, straf en negatieve interacties, dat zij op voorhand al er vanuit gaan dat zij kritiek krijgen.
Probeer het maar eens uit. Je zult verbaast zijn hoe de reactie is op een onverwachts, oprecht compliment.
Een andere manier om negatieve gedragspatronen te doorbreken is door werkmomenten, speelmomenten etc direct en kort te evalueren met de hele klas. Geef aan wat er goed ging en maak gebruik van een puntensysteem waar privileges aan gekoppeld kunnen worden.
Een absolute aanrader is Classdojo.
Dit programma heeft verschillende mogelijkheden zoals het invoeren van specifieke doelen per leerling en per klas. Ook kunnen ouders betrokken worden door het gebruik van de app.
Meer informatie hierover is te vinden op de site van ClassDojo.
In mijn volgende blog zal verder ingaan op gedragsproblemen in de klas, o.a. over omgaan met agressie en het waarborgen van de veiligheid in de klas.
Uitgelichte foto: Shutterstock